Bħala parti mill-proċess sinodali għal tiġdid ekkleżjali ‘Knisja Waħda, Vjaġġ Wieħed’, din is-sena hi ddedikata għal Knisja li Toħroġ.
Fl-aħħar Assemblea Djoċesana, li saret f’Novembru 2023, għadd ta’ temi ġew identifikati mill-parteċipanti bħala “spazji” u “ġrieħi”, fejn bħala Knisja aħna mistiedna li noħorġu f’Malta tal-lum biex noffru fejqan fl-ispirtu tal-ewwel evanġelizzatur, l-Appostlu San Pawl. Hu xandar l-aħbar it-tajba fostna permezz tal-fejqan tal-morda u l-barka tal-“ħlewwa liema bħalha” (Atti 28:2) tal-Maltin.
Il-Knisja f’Malta qed tistieden lil kull min jidentifika ruħu bħala Kattoliku, biex jipparteċipa f’waħda jew aktar minn serje ta’ konverżazzjonijiet spiritwali li wieħed jista’ jattendi għalihom fiżikament jew anke online.
It-temi li se jiġu diskussa huma t-taqbidiet personali, il-komunità Nisranija bħala dixxipli missjunarji u l-isfidi l-ġodda għall-Knisja lokali.
L-għan ta’ dawn il-konverżazzjonijiet huma sabiex flimkien bħala Knisja naraw l-Ispirtu x’qed jitlob minna bħala azzjonijiet konkreti ta’ kif bħala Knisja f’Malta noħorġu fi spirtu ta’ fejqan f’dan “l-isptar fuq il-kamp tal-battalja” bħalma jgħid il-Papa Franġisku.
Il‑Knisja u s‑saċerdot kif jistgħu jkunu strument ta’ tama u fejqan fis‑soċjetà? Kif iħossu s‑saċerdot quddiem il‑ġrieħi tal‑persuni li jiltaqa’ magħhom? Is‑sagrament tar‑rikonċiljazzjoni x’futur għandu? Dawn huma ftit mill‑mistoqsijiet li saċerdoti djoċesani u reliġjużi ddiskutew fil‑jiem li għaddew waqt il‑laqgħa annwali tal‑Aġġornament għall‑Kleru bi tħejjija għall‑Ġublew tat‑Tama li se jsir is‑sena d‑dieħla.
Għal dawn il‑jiem ġie mistieden Prof. Johan de Tavernier, professur tat‑Teoloġija Etika, li stieden lis‑saċerdoti jirriflettu fuq kif il‑Knisja u s‑saċerdoti jistgħu jkunu effettivi fid‑dinja tal‑lum u x’inhuma l‑kwalitajiet li jistgħu jibnu fuqhom biex ikunu pellegrini tat‑tama u ministri ta’ rikonċiljazzjoni.
Matul l‑Aġġornament, il‑President Emeritu Marie‑Louise Colerio Preca, Desmond Zammit Marmarà u Peppi Azzopardi għenu lis‑saċerdoti jifhmu kif it‑tiftix għall‑verità iwassal lill‑Knisja tkompli tispira fiduċja u tama hi u twassal il‑messaġġ tagħha. Waqt il‑workshops, il‑lajċi u s‑saċerdoti qasmu l‑esperjenzi tagħhom, kemm tat‑tip ta’ weġgħat li jiltaqgħu magħhom kif ukoll ta’ inizjattivi li ħallew il‑ġid. Fost l‑oħrajn semmew kif fid‑dinja mgħaġġla tal‑lum, in‑nies huma mixtieqa minn persuna li tismagħhom u tilqagħhom mingħajr ġudizzju.
L‑Isqof Anton Teuma tkellem fuq is‑sagrament tal‑qrar bħala esperjenza tal‑imħabba b’xejn kontinwa ta’ Alla. Din il‑maħfra ta’ Alla turi l‑qawwa tagħha meta tagħmilna nies ġodda u terġa’ tqabbadna t‑triq lejn it‑tajjeb. Huwa identifika numru ta’ sfidi fil‑prattika tal‑qrar, fosthom il‑perfezzjoniżmu u l‑importanza żejda tal‑aspett uman tal‑qrar.
L‑Aġġornament tal‑Kleru ntemm b’messaġġ mill‑Arċisqof Charles Scicluna fejn appella lis‑saċerdoti biex bi kliemhom, bl‑eżempju u bis‑sagrifiċċji tagħhom ikunu verament ambaxxaturi tat‑tama. Stedinhom sabiex waqt is‑sagrament tar‑rikonċiljazzjoni juru mogħdrija mal‑persuna li ġiet tqerr u verament tħoss il‑paċi f’qalbha. L‑Arċisqof fakkar li l‑missjoni tas‑saċerdot hi li jkun missjunarju tal‑ħniena u rappreżentant ta’ Ġesù u għalhekk irid ikollu l‑qalb, il‑ħarsa u l‑atteġġjament tiegħu mal‑proxxmu.
L‑Aġġornament tal‑Kleru ġie organizzat bejn l‑20 u t‑22 ta’ Mejju 2024 fis‑Seminarju tal‑Arċisqof.
Iż‑żieda sostanzjali fil‑kiri tal‑propjetà kif ukoll l‑emozzjonijiet ta’ ferħ imma fl‑istess ħin ta’ ansjetà li jħossu mindu ġew jgħixu f’Malta kienu fost l‑affarijiet li l‑ħaddiema migranti qasmu mal‑Arċisqof Charles Scicluna fit‑30 ta’ April 2024, lejlet il‑festa ta’ San Ġużepp Ħaddiem.
Diversi migranti mis-Saħara t’Isfel u mill‑Afrika tal‑Punent kif ukoll mill‑Asja t’Isfel u tax‑Xlokk li nġabru fil‑Kurja tal‑Arċisqof fil‑Furjana, irringrazzjaw lill‑Arċisqof talli laqagħhom bħala missier, filwaqt li rrikonoxxew ir‑rwol tal‑Knisja bħala difensur tad‑dinjità tal‑ħaddiema.
Waqt il‑laqgħa — organizzata mill‑Kummissjoni Migranti b’kollaborazzjoni mal‑Kummissjoni Ġustizzja u Paċi — il‑migranti qasmu l‑ferħ u t‑tamiet, id‑diqa u l‑ansjetajiet tagħhom dwar ħajjithom u xogħolhom f’Malta kif ukoll semmew x’wassalhom biex jemigraw lejn Malta.
Huma sostnew li Malta saret darhom u jħossu sens ta’ appartenenza lejha. Huma grati għall‑ħbiberiji sinifikanti li għandhom mal‑Maltin. Għalihom il‑gżira hi sigura u toffrilhom protezzjoni u bosta opportunitajiet. Huma qasmu wkoll it‑tħassib tagħhom dwar l‑abbuż u l‑isfruttament li jiltaqgħu miegħu fuq il‑post tax‑xogħol, il‑keded li jieħdu biex jingħataw kuntratti tax‑xogħol, kif ukoll esperjenzi ta’ ksenofobija u dewmien burokratiku.
Dawk preżenti rrappurtaw esperjenzi ta’ tbatija kbira meta jiffaċċjaw proċeduri ta’ ażil, jew meta jippruvaw jiksbu jew iġeddu l‑permess uniku ta’ xogħol (single work permit). Kwistjoni li laqtet profondament il‑kwalità tal‑ħajja tal‑ħaddiema kollha — ta’ kwalunkwe nazzjonalità — kienet iż‑żieda eżorbitanti fil‑kiri tal‑propjetà tul dawn l‑aħħar ftit snin.
Il‑migranti tefgħu dawl ukoll fuq tfal imwielda Malta sabiex dawn jingħataw stabbiltà u sigurtà. Barra minn hekk, hemm migranti li minkejja li għexu u ħadmu f’Malta għal diversi snin, xorta għad m’għandhomx dokumentazzjoni xierqa u sigura u l‑ħin kollu jgħixu fil‑biża’ li jiġu deportati. Ġiet diskussa l‑ħtieġa ta’ mezzi trasparenti biex jinkisbu permessi ta’ residenza u ċittadinanza fit‑tul.
L‑Arċisqof Charles Scicluna enfasizza l‑importanza tad‑dinjità umana u qal li din għandha tiġi onorata fl‑oqsma kollha tal‑ħajja: “Jeħtieġ li nisimgħu lil xulxin u rridu nkunu kapaċi nagħtu tama lil kull wieħed u waħda minna.”
Dawk li attendew għal‑laqgħa ħassewhom grati lejn l‑Arċisqof talli sema’ t‑tħassib tagħhom u talli offrielhom spazju sigur fejn setgħu jitkellmu b’mod ħieles.
HopeGen, proġett ta’ sena bejn il-Kummissjoni Ġustizzja u Paċi u l-Malta Catholic Youth Network (MCYN), ġie mniedi sabiex b’mod attiv, iż-żgħażagħ ikollhom l-għodda u s-setgħa jibnu soċjetà aktar ġusta.
Permezz ta’ HopeGen, il-Knisja f’Malta hi impenjata li trawwem ġenerazzjoni ta’ żgħażagħ bit-tama li jkunu ċittadini attivi u responsabbli. Dan filwaqt li jindirizzaw ukoll diversi sfidi, inġustizzji, u inċertezzi preżenti madwarna. It-taħriġ lil madwar 15-il parteċipant se jingħata permezz ta’ taħdidiet, workshops, diskorsi minn esperti, diskussjonijiet fi gruppi u l-ħolqien ta’ kampanji ta’ għarfien.
Waqt it‑tnedija, l‑Isqof Awżiljarju Joseph Galea‑Curmi faħħar l‑inizjattiva ta’ HopeGen, u rringrazzja lill‑Kummissjoni Ġustizzja u Paċi u lill‑MCYN għal dan il‑proġett. Hu qal li HopeGen hu kontribut importanti tal‑Knisja f’Malta għal persuni li jixtiequ jagħtu sehemhom fil‑politika u fis‑soċjetà Maltija ispirati minn valuri umani li jagħmlu l‑ġid. Hu ħeġġeġ lil dawk li se jieħdu sehem f’HopeGen biex ikunu midħla tat‑Tagħlim Soċjali tal‑Knisja b’mod li jmorru dejjem għas‑sors oriġinali, mhux iserrħu biss fuq informazzjoni mill‑midja soċjali.
L‑eks Prim Ministru Lawrence Gonzi u l‑eks Ministru Evarist Bartolo qasmu l‑ħsibijiet tagħhom dwar l‑isfidi attwali li qed jaffaċċja l‑pajjiż. Huma enfasizzaw il‑periklu li persuna ċċedi għaċ‑ċiniżmu, li jwassal biex toqgħod ’il bogħod mill‑ħajja pubblika, u ħeġġew l‑importanza li nibqgħu impenjati fil‑politika.
Żewġ parteċipanti ta’ HopeGen, Juanita Galea u Matthew Grech, tkellmu dwar il‑periklu meta nħallu l‑biża’ twaqqafna u tbiddel il‑ħsieb u l‑perċezzjoni tagħna tar‑realtà. Huma enfasizzaw il‑ħtieġa li l‑politiċi jimxu mal‑prinċipji tagħhom filwaqt li jrawmu djalogu miftuħ.
HopeGen hu frott il-proċess ‘Knisja Waħda, Vjaġġ Wieħed’, li l-Knisja f’Malta qed tagħmel għal dawn l-aħħar erba’ snin bil-għan li permezz ta’ inizjattivi ġodda, il-valuri u l‑prinċipji li tħaddan il-Knisja jaslu aktar għand in-nies.
Il‑kappillani tal‑parroċċi f’Malta ltaqgħu għal‑live‑in annwali, bit‑tema ta’ din is‑sena kienet ‘Knisja li Toħroġ’ f’sintonija mal‑proċess ta’ tiġdid ekkleżjali tal‑Knisja f’Malta ‘Knisja Waħda, Vjaġġ Wieħed’. Huma kellhom l‑opportunità jisimgħu u jirriflettu fuq kif ikunu preżenza ħajja fil‑komunità filwaqt li jħabbru l‑ferħ tal‑Evanġelju.
Matul dawn il‑jiem diversi mistiedna tkellmu dwar il‑ħidma tagħhom f’realtajiet differenti tas‑soċjetà u kif il‑parroċċi jistgħu jagħmlu differenza f’ħajjet in‑nies f’dawn ir‑realtajiet. Fost ir‑realtajiet li ssemmew hemm: il‑faqar, in‑nies bla saqaf fuq rashom, il‑prostituzzjoni, is‑solitudni, l‑immaniġġjar ta’ flus, it‑trobbija tat‑tfal, l‑użu esaġerat tat‑teknoloġija, kif ukoll problemi ta’ għajxien u l‑kwalità tal‑ħajja. Uħud tkellmu dwar kif il‑parroċċi tagħhom joħorġu, jilqgħu u jakkumpanjaw lin‑nies li jinsabu fil‑periferiji.
Il‑messaġġ tal‑Arċisqof lill‑kappillani fis‑70 parroċċa f’Malta beda b’ringrazzjament lil Alla talli s‑soċjetà Maltija għadha għatxana għall‑preżenza tas‑saċerdot. Hu rringrazzjahom tal‑ħidma kontinwa tagħhom fil‑parroċċi u li b’viċinanza, kompassjoni u b’tenerezza huma qrib tal‑poplu ta’ Alla, b’mod speċjali fil‑mumenti ta’ tbatija. Madankollu, l‑Arċisqof saħaq li s‑saċerdot għandu r-rwol li jieħu ħsieb ukoll lil dawk li mhumiex qrib tal‑Knisja jew jinsabu fil‑periferija.
Parti mil‑live‑in kien iffukat fuq il‑ħidma pastorali tal‑kappillani maż‑żgħażagħ. Benjamin Flores Martin mill‑MCYN u Clive Bonnici minn PRISMS tkellmu dwar kif l‑isfidi ta’ lingwaġġ, kulturi u mentalità m’għandhomx jaqtgħu qalb il‑kappillani fil‑parroċċi fl‑akkumpanjament tagħhom maż‑żgħażagħ.
Dun Jimmy Bonnici u Patri Frankie Cini MSSP għenu lis‑saċerdoti jirriflettu dwar il‑vokazzjoni u l‑missjoni saċerdotali tagħhom f’soċjetà li qed tinbidel kontinwament. Semmew ukoll l‑importanza tal‑qadi, tal‑preżenza tal‑kappillan mal‑poplu t’Alla u li jkun l‑melħ li jagħti togħma tajba lill‑parroċċa.
Il‑kelliema mistiedna din is‑sena kienu: Rev. Prof. Mark Sultana, Albert Debono mit‑Taqsima Djakonia Parroċċi, il‑Kap Eżekuttiv tal‑YMCA Anthony Camilleri, Tracy Vella minn Fondazzjoni Suret il‑Bniedem, Maria Borg Pellicano minn Dar Hosea, u d‑Dekan tal‑Fakultà għat‑Tisħiħ għas‑Soċjetà l‑Prof. Andrew Azzopardi.
Il‑live‑in ġie organizzat mill‑Kunsill tal‑Kulleġġ tal‑Kappillani bejn id‑9 u l‑11 ta’ Jannar 2024 fis‑Seminarju tal‑Arċisqof f’Tal‑Virtù.
Fil-bidu tas-sena tal-Knisja li toħroġ, qed jiġi propost materjal ibbażat fuq id-dokument Knisja Waħda, Vjaġġ Wieħed u mid-diskorsi tal-Papa Franġisku matul iż-Żjara tiegħu f’Malta, li jistednuna bħala komunitajjiet ta’ fidi li nħaddnu u ngħixu fid-“dawl tal-Evanġelju” li l-Papa Franġisku ra’ xhieda tiegħu fil-poplu Malti.
Nhar il-Ħadd 12 ta’ Frar 2023, inġabru 843 kaxxa affarijiet bażiċi u essenzjali mill-parroċċi f’Malta għall-popli tat-Turkija u s-Sirja. L-oġġetti kienu jinkludu 97 kutra u 12-il heater. L-affarijiet inġarru fi 17-il vjaġġ fil-vannijiet sabiex ingħataw lill-Protezzjoni Ċivili. L-inizjattiva kienet koordinata mill-Arċidjoċesi ta’ Malta permezz tal-Fondazzjoni Opri Soċjali u l-ħidma ta’ aktar minn 100 voluntier.
L-affarijiet inġabru fiċ-ċentri tal-parroċċi tal-Qawra, l-Iklin, il-Mosta, Birżebbuġa, il-Gżira u Ħal Għaxaq. Għadd ta’ voluntiera mill-parroċċi l-Kunċizzjoni fil-Ħamrun, iż-Żurrieq, Ħal Balzan, u Kristu Re f’Raħal Ġdid ħadu sehem biex jinġarru l-affarijiet lejn dawn iċ-ċentri wkoll.
Sadattant Caritas Malta f’kollaborazzjoni ma’ Caritas Internationalis għadha qed tappella għal donazzjonijiet fi flus għal dawn iż-żewġ pajjiżi milquta mit-terremot. L-għajnuna se tissarraf f’ikel, ilma, akkomodazzjoni, oġġetti għall-iġjene personali u xelter għal min tilef kollox. Agħfas hawn biex tara kif tista’ tagħmel donazzjoni fi flus jew ċempel 22199000 għal iktar informazzjoni.
Is-Salesjani f’Malta wkoll qed jiġbru donazzjonijiet fi flus għal Aleppo fis-Sirja. Agħfas hawn għal aktar dettalji jew ċempel fuq 99296552.
To celebrate this year’s Pentecost, the Pastoral Formation Institute was inspired by the ecclesial renewal document One Church, One Journey to showcase the beautiful tapestry that is the Catholic Church in Malta. In a series of 7 testimonies, we will meet persons from different countries, cultures, and languages, expressing their Catholic faith and their experience of the Holy Spirit in their lives. A video will be published every day during the week leading to Pentecost.
Our aim is to show the richness and diversity of the Catholic Church in Malta, and what better feast to highlight this than the great feast of Pentecost!
This project presented us with a unique opportunity to meet 11 wonderful individuals who shared with us their experience of living in Malta, on living their vocation in their daily life, and their thoughts on the Holy Spirit. Each person also recites a prayer in their own language.
Join us on this journey to discover how, although we have different languages and rites, we are all One, Holy, Catholic, and Apostolic Church.
Watch these experiences below
Meet Ana Maria Quintero López, from Colombia. In 2017 Ana Maria came to Malta to learn English and ended up finding her now husband. Now she calls Malta her new home. Click here to find out more about Ana Maria.
Meet Alessandro and Valentina Scafidi who decided to take a leap of faith and move to Malta in hopes to find a new place to call home. Watch this couples’ testimonial on how they feel God’s presence in their everyday life. Click here to find out more about Alessandro and Valentina.
Meet Sam Thomas Alex, from India. He was very excited when he had an opportunity to work in Malta, the land where St Paul was shipwrecked. Now working as a registered nurse at St Martin’s College and leading the Msida branch of the St Thomas Syro-Malabar community in Malta, he is still fascinated by the churches found at every corner on the island.
Meet Joseph Keleta from Eritrea and Deborah Keleta from Malta. A newlywed couple who shared their experience of strength in faith in facing life’s challenges.
Meet Pappàs Martin Zammit, from Valletta. He is married with two kids and a grandfather of three. P Martin lectures Arabic and Semitic languages at the University of Malta and he is the parish priest of the Greek-Catholic Parish of Malta.
Meet Robert Farrugia. “The human being thirsts for love in a universal manner. We all wish to feel loved. In love we find healing, peace and rest. This love is experienced in different experiences, be it romantic, friendship but most of all interior. It is there that we experience a different kind of relationship, a true treasure, the proper source of spiritual love.”
Meet Sr Mimosa (Albania), Sr Maria (Spain) & Sr Luigina (Italy) who came to Malta in hope to create a family atmosphere, where youth of different backgrounds meet & flourish in Catholic values.
L-Ordni Karmelitan Sekulari Fraternità Mdina organizza laqgħa virtwali fis-16 ta’ Frar 2021ispirata mill-irtir li sar fil-11 ta’ Ottubru 2020 bit-tema ‘Knisja waħda, Vjaġġ wieħed: kif il-Karmelitan Sekulari jissieħeb illum f’dan il-Vjaġġ’. Il-partċipanti matul il-laqgħa rriflettew fuq id-dokument tal-Knisja f’Malta għall-programm pastorali tas-snin li ġejjin.
Ir-riflessjonijiet dwar id-dokument:
B’dan id-dokument, il-Knisja f’Malta qegħda timpenja ruħha b’mod serju biex tiġġedded u tpoġġi fil-prattika it-tagħlim tal-Konċilju Vatikan II, fejn kien ippropona tiġdid radikali fil-Knisja billi nirreferu lura għall-ħajja nisranija fl-ewwel żminijiet tal-Knisja, u naraw kif l- Ispirtu ta’ Alla kien mexxa l-ewwel komunitajiet Insara sabiex jevanġelizzaw l-Aħbar it-Tajba. L-istess Konċilju enfasizza li dan l-eżerċizzju ta’ tiġdid jista’ jitwettaq biss bil-għajnuna tal-Kotba Mqaddsa, fejn nistgħu nisimgħu lil Alla jkellimna. Għalina Karmelitani dan hu punt tat-tluq importanti għax aħna msejħin biex ngħixu kuljum “lejl u nhar bil-ħsieb tal-Liġi/Kelma tal-Mulej… li għandha tgħammar f’qalbna u f’fommna” kif tgħammar ir-Regula Karmelitana u tapplikah għalina r-Regula OKS. Għaldaqstant dan hu mument ta’ grazzja għalina l-Karmelitani, għax nistgħu ngħinu lill-Knisja f’pajjiżna tisma’ l-Kelma, tixtarr il-Kelma, titlob il-Kelma u tħalliha titlaħħam fl-issa tal-istorja.
X’post għandha l-Kelma ta’ Alla f’ħajti u fil-fraternità tiegħi? Nitħarreġ fil-Lectio Divina?
Il-Konċilju Vatikan II kien sejjaħ il-Knisja bħala “misteru.” U għax hi misteru ma nistgħux inpoġġu limiti fejn tibda jew tispiċċa. Għalhekk, ikollna nużaw mudelli/tixbihat, sabiex nifhmu x-xogħol u r-rwol tal-Knisja fis-socjetà. Fil-fatt l-istess Konċilju jagħti erba’ mudelli, meħuda mill-Kotba Mqaddsa ta’ x’inhi jew xi tfisser l-Knisja: merħla (ara Iż. 40:11; Eż. 34:11-29; Ġw 10:1-10), għalqa (ara Iż. 5:1-7, Mt. 21:33-43, I Kor 3:9), bini ta’ Alla (I Kor 3:9; Mt. 21:42), u relazzjoni familjari, jiġifieri omm (ara Gal 4:26; Ap. 12:17) u l-għarusa ta’ Kristu (Ap. 19:7; 21:2, 9; 22:17).
Dan id-dokument ‘Knisja Waħda, Ragħaj Wieħed’ ukoll jissuġġerixxi mudell ta’ kif għandha tkun il-Knisja, meħud ukoll mill-Kotba Mqaddsa: Knisja li takkumpanja, li toħroġ sabiex tiltaqa’, tisma’ u tgħin lil kulħadd, fuq l-eżempju ta’ Sidna Ġesù Kristu meta mar jiltaqa’ maż-żewġ dixxipli tiegħu fit-triq ta’ Għemmaws. Dan il-mudell jippreżenta viżjoni ħajja ta’ kif għandha tkun il-Knisja billi fuq l-imitazzjoni tal-Imgħallem Divin, tpoġġi lilha nnifisha għad-diżpożizzjoni ta’ kulħadd bl-istess mod li Ġesù ta ħajtu għalina.
Bħala Knisja waħda, dan id-dokument għandu rabta partikolari mal-viżjoni tal-Papa Franġisku, kif inhi espressa b’mod partikolari fl-Eżortazzjoni Appostolika Evangelii Gaudium. Importanti ħafna hu s-suġġeriment kif dan il-proċess ta’ dixxerniment u tiġdid għandu jsir fil-prattika. Id-dokument jitkellem ċar: “It-tiġdid li qed ikun propost mhux xi ħaġa li se tkun “imposta” minn fuq għal isfel, imma se jkun tasew proċess ħaj li jikber b’mod organiku fl-aspetti kollha tal-Knisja f’Malta” (p. 2). Il-kliem “mhux … “imposta” minn fuq għal isfel” u “proċess ħaj li jikber b’mod organiku” juruna li t-tiġdid irid ikun magħmul b’mod ħieles u attiv, li jinkludi lil kulħadd, lil organi u membri kollha tal-Ġisem Mistiku ta’ Sidna Ġesù Kristu – mhux l-ewwel jiddixxernu l-awtoritajiet tal-Knisja, imbagħad jiddettawh lill-kumplament tal-Knisja, iżda jrid ikun proċess fejn kulhadd hu inkluż, sabiex il-Knisja tkun tista’ tuża d-doni u l-kariżmi kollha li l-Ispirtu s-Santu jżejjen lil-livelli kollha tal-Knisja.
Il-proċess irid ikun wieħed relazzjonali fejn kulħadd iħoss il-ħtieġa ta’ tiġdid u jaqsam dan it-tiġdid mal-Knisja kollha, jibda fil-komunità li jagħmel parti minnha, u din il-komunità tgħaddih lill-komunitajiet l-oħra. La l-proċess hu organiku ma jistax isir fuq bażi individwali biss, iżda irid ikun hemm sens ta’ sharing u belonging. Huma dawn li jagħmluna Knisja Waħda taħt Ragħaj Wieħed.
Il-fraternità li hi l-qafas fejn tista’ tingħex il-komunjoni jew l-għaqda tal-qlub fi Kristu hi wkoll element importanti fil-ħajja tal-Karmelu. Għall-grazzja ta’ Alla l-Fraternità tagħna fl-Imdina hemm sens qawwi u sabiħ ta’ fraternità mhux biss bejn it-Terzjarji Sekulari iżda wkoll f’għaqda mar-Reliġjużi patrijiet u t-Terz Ordni Regulari kif ukoll għarfien tal-Klawstrali Karmelitani li kellna x-xorti niltaqgħu magħhom. Innutajna l-esperjenzi pożittivi ta’ sens kbir fratern mat-Terzjarji f’Licata, fil-Bolivja u wkoll l-aħwa mill-Olanda li lqajniehom fostna jew żorniehom biex nitgħallmu minn xulxin.
Mill-Fraternità Universali napprezzaw iktar il-fraternità lokali għax ma nħossuniex waħedna. Lill-Knisja f’Malta nistgħu noffrulha dak li aħna f’dan il-vjaġġ billi nsaħħu l-fraternità u nkunu xhieda awtentiċi li “fejn hemm tnejn jew tlieta miġbura f’isem Ġesù hemm hu jinsab fostna:
fraternità mibnija madwar il-Kelma ta’ Alla
fraternità Ewkaristika
fraternità Marjana li hija spazju miftuħ li jilqa’ lil Alla u lill-aħwa minħabba fih
fraternità kontemplattiva li tħalli lil Alla jibdilha u jittrasformaha f’sagrament tas-Saltna ta’ Alla fost il-bnedmin: (ara l-ittra tal-Pirjol Ġenerali: Komunità li titlob fost il-poplu)
Xi tfisser għalija l-fraternità? Kif qed ngħixha? Kif qed nixhed għaliha? Kif nista’ ngħixha aħjar b’mod effikaċi?
Punt ieħor importanti li qam waqt il-laqgħa kien dwar il-mod kif il-Knisja trid timita lil Ġesù. Fin-narrattiva tal-laqgħa ta’ Ġesù maż-żewġ dixxipli fit-triq ta’ Għammaws, id-dokument jiddistingwi erba’ tappi:
Ġesù imur jiltaqa’ mad-dixxipli
Hu jisma’ l-uġigħ tagħhom
Hu jakkumpanjahom fit-triq, u, wara l-esperjenza personali li iż-żewġ dixxipli kellhom ta’ Ġesù permezz tat-tagħlim tal-Iskrittura Mqaddsa u l-Ewkaristija
Hu jqanqalhom u jqawwihom biex joħorġu jxandru l-Aħbar it-Tajba tal-esperjenza li huma kellhom ta’ Ġesù, jiġifieri, li Hu ħaj, rebbieħ fuq il-mewt u l-limiti tal-ħolqien.
Fuq l-imitazzjoni ta’ din “l-ikona ta’ Għammaws,” il-Knisja trid tisma’, tilqa’/tiltaqa’, takkumpanja u toħroġ. Dawn għandhom ikunu l-erba’ pilastri/attivitajiet, tal-Knisja fis-soċjetà tagħna. L-ewwel nett, il-Knisja teħtieġ li tisma’ lil Alla jkellimha permezz tal-Kotba Mqaddsa. Kif qal il-Papa Franġisku li “jeħtieġ nitrawmu kontinwament fis-smigħ tal-Kelma” (Evangelii Gaudium, n. 174). Hu permezz tas-smigħ tal-Kelma t’Alla li sseħħ fina bidla ġenwina, li aħna jkollna l-forma ta’ Ġesù Kristu.
Id-dokument jikkwota lill-Papa Franġisku: “Jekk ma niqfux naħsbu fuq il-Kelma t’Alla fl-Iskrittura; jekk ma niġux iffurmati f’xebh ma’ Kristu billi nfittxu li niltaqgħu miegħu fl-istejjer konkreti tal-Evanġelju, widnejna jittarxu, għajnejna jingħalqu u qalbna tibbies għal dik il-grazzja li Alla jixtieq iferra’ fina. Mingħajr il-Kelma ħajja ta’ Alla, ninxfu u mmutu” (Evangelii Gaudium, n. 31).
U dan is-smigħ tal-Kelma irid isir b’determinazzjoni u kontinwu. Għaliex importanti s-smigħ tal-Kelma ta’ Alla kontinwament mill-Knisja? Fir-rakkont ta’ Għemmaws, Ġesù jisma’ l-weġgħat li ż-żewġ dixxipli kienu jġorru f’qalbhom, it-telfa li għadhom kemm esperjenzjaw, id-diżorjentament u l-biża’ li waqgħet fuqhom. Imbaghad, l-Imghallem Divin ifarraġhom billi idur lejn l-Kotba Mqaddsa u jispjegalhom kif Alla tkellem permezz ta’ Mosè u tal-profeti, u li l-Messija kellu jbati u jiġi gglorifikat. Kienet ċanfira żgħira, bħal donnhom iż-żewg dixxipli nsew x’hemm miktub fl-Iskrittura. Ġesù hu l-Verb ta’ Alla (ara Ġw 1, 14, 18). Il-kelma “verb” timplika djalogu bejn żewġ persuni jew aktar.
Fil-fatt Alla, aktar milli hu Kelma, nom – hu Verb, għax Alla hu azzjoni. Għalkemm Alla jibqa’ dejjem traxxendentali, iżda hu wkoll imminenti u attiv fl-istorja tal-umanità. Alla niżel fl-istorja tal-bniedem, għax ried isir sar ħaġa waħda magħna l-bnedmin meta ħa l-ġisem, demm u ruħ umana permezz tal-Imbierka Verġni Marija. Alla twaħħad magħna fil-persuna ta’ Ġesù Kristu u jibqa’ jaħdem maghna u fostna permezz tal-Ispirtu s-Santu u l-Knisja, l-ġisem mistiku ta’ Ġesù għal ġid tal-bnedmin u l-ħolqien kollu.
Għalhekk, kif jgħidilna San Irinew, Alla l-Missier għandu żewġ idejn, Ġesù Kristu u l-Ispirtu s-Santu, li permezz tagħhom jaħdem fid-dinja. Għalina Karmelitani, is-smigħ u l-meditazzjoni tal-Kotba Mqaddsa hu fundamentali sabiex niġġeddu u ninbidlu fi Kristu ieħor: “L-Iskrittura trattab l-ebusija ta’ qalbna, tiftaħna għall-ieħor u għal dawk li Alla ħabbhom sa mill-bidu… Meta tiltaqa’ mal-Kelma, qalbna tinfetaħ u toħroġ ’il barra minnha nfisha” (p. 31).
Permezz tas-smigħ, il-Knisja tkun mimlija bl-Ispirtu ta’ Ġesù li joħroġha biex tiltaqa’ mal-oħrajn u xxandar l-esperjenza tagħha ta’ Kristu Rxoxt, il-ġrajja misterjuza li ssalva lid-dinja u tisboq il-ħolqien kollu. Din il-ġrajja ta’ qawmien tqawwi u tagħti kuraġġ lill-membri tal-Knisja sabiex jinfetħu għall-oħrajn: “L-ewwel ħaġa fil-komunikazzjoni mal-oħrajn, hi l-ħila tal-qalb li tersaq qrib ħaddiehor, li mingħajrha ma teżisti l-ebda laqgħa spiritwali vera. Is-smigħ jgħinna nagħrfu liema hu l-ġest jew il-kelma t-tajba li tħarrikna mill-qagħda trankwilla ta’ spettaturi” (Evangelii Gaudium, n. 171).
Waqt il-laqgħa, ħareġ l-importanza li l-membri kollha tal-Knisja jeħtieġu li jpoġġu lilhom infushom b’mod sħiħ għad-dispożizzjoni tal-oħrajn, il-ħtieġa tal-ftuħ u aċċettazzjoni għall-oħrajn, hekk kif il-Maestà Tiegħu, kif tħobb issejjaħlu Santa Tereża ta’ Ġesù, għamel matul ħajtu kollha. Diżpozizzjoni tfisser li tkun lest/a li tisma’ l-uġigħ u l-feriti tal-oħrajn, li tiftaħ djalogu ta’ mħabba għal ħaddieħor. U dan jgħodd mhux biss ma’ dawk li nafu jew ta’ ġewwa, iżda l-Knisja trid toħroġ fil-periferiji, mal-immigranti, ma’ dawk li huma waħedhom, mal-abbużati, ma’ dawk li ma għandhomx vuċi fis-soċjetà.
F’dan ir-rigward, waqt il-laqgħa, ingħatat l-importanza li l-Knisja, bħal San Pawl, trid tasal biex tistqarr fil-verità: “Sirt kollox ma’ kulħadd, biex insalva lil kulħadd” (I Kor. 9:22). Il-Knisja trid ukoll tilqa’. “Li tilqa tfisser li ddawwar il-ħarsa tiegħek ’il barra minnek innifsek biex tassew tara lill-ieħor jew oħra kif inhuma” (p. 32).
Dan jimplika li l-Knsija trid tkun lesta li tieħu “riskju”; hekk kif kull relazzjoni ġġib magħha l-element ta’ riskju tal-abbuż mis-sinċerità ta waħda mill-partijiet. Importanti li l-membri tal-Knisja jilqgħu ma’ kull min jiltaqgħu sabiex huma wkoll ikollhom esperjenza tal-ħniena ta’ Alla.
Il-Knisja trid tkun mezz ta’ fejqan, u dan irid isir b’mod ħolistiku. Ma nistgħux nifirdu l-ispiritwali mill-materjali. Il-firda tar-ruħ mill-ġisem hi falza. Ir-ruħ hi espressjoni tal-persuna totali, hi żżomm u tgħaqqad l-organi u l-fakultajiet tal-ġisem. Għalhekk, l-ispiritwalità trid tiġi kkonkretizzata u murija fil-ħajja ordinarja ta’ kuljum u jeħtieg li l-Knisja tgħin lil kull min hu fil-bżonn f’kull livell ta’ ħajja. Il-Knisja trid ukoll tilqa’ l-kultura ta’ kull pajjiż u poplu. Alla jikxef lilu nnifsu fl-istorja tal-bniedem, li jfisser fil-kultura u tradizzjoni ta’ poplu, hekk kif għamel mal-poplu Lhudi.
Id-dokument jitkellem fuq l-Inkulturazzjoni tal-fidi. It-tħabbir tal-Evanelju għandu jsir billi l-Knsja tisma’ u titħarreġ fil-kultura tal-pajjiż, biex tkun tista’ tinfiltra u twassal l-Aħbar it-Tajba, fl-istess l-kultura, l-istituzzjonijiet u t-tradizzjonijiet tal-pajjiż li jikbru u jiżviluppaw matul l-istorja ta’ ġens.
“Poplu ‘inkarnat’ hu poplu ‘kolt’ (‘ikkultivat’) b’għeruq li jinżlu fil-fond fl-art, b’zokk ewlieni b’saħħtu li kiber fl-istorja, u bil-friegħi li jinfirxu ’l barra f’atti ta’ qima (cultus) li jagħtu l-frott” (p. 9-10). B’hekk il-kultura tal-pajjiż, iz-zokk li kiber fl-istorja jixrob l-ikel mill-għeruq sabiex il-friegħi, kultura u tradizzjoni u drawwwiet ta’ poplu, jissaħħu u jkunu jistgħu jagħtu l-frott.
Fuq l-eżempju ta’ Sidna Ġesù Kristu, il-Knisja trid takkumpanja. Il-kelma takkumpanja ġejja minn cum+pane, jiġifieri taqsam il-ħobż ma’. Dan il-moviment hu biss possibbli jekk il-Knisja jkolla r-rieda li tingħata biex ħaddieħor isir aħjar. Li takkumpanja lil ħaddieħor ifisser li tkun lest tagħmel spazju għal djalogu sinċier u riskjuż, mal-persuna l-oħra, li tista’ tittradik. Id-dokument jgħid: “L-akkumpanjament jitlob il-kuraġġ li timxi ma’ persuna oħra tul it-triq perikoluża imma meħtieġa li twassal mill-mewt għat-twelid mill-ġdid” (p. 33). Akkumpanjament isir billi l-gwida spiritwali jimxi hu wkoll mixja spiritwali ta’ mħabba kif kien isir fil-bidu tal-Knisja meta għalliem matur fil-ħajja spiritwali kien iservi biex jgħallem u jwassal lill-katekumenu għas-sagrament tal-Magħmudija. Biex tiġġedded u takkumpanja, il- Knisja meħtieġ li toħroġ taqsam il-ħobż ta’ kuljum mal-bnedmin biex twassal l-esperjenza tagħha ta’ Ġesù Kristu Rxoxt li jsir għalina ħobż li jittiekel.
In-natura essenzjali tal-Knisja hi missjunarja: għandha mandat, ordni, minn Ġesù nnifsu li toħrog twassal il-Kelma ta’ Alla f’kull roqgħa fid-dinja. Importanti nifhmu li Ġesù, l-ewwel waqqaf il-Knisja mbagħad irxoxta, u wara ta l-ordni lid-dixxipli biex imorru jgħallmu. Fil-bidu tal-missjoni tiegħu, Ġesù għażel 12-il-appostlu kif ukoll 72 dixxiplu sabiex imorru jxandru l-Kelma ta’ Alla.
Ix-xandir tal-esperjenza li d-dixxipli għandhom ta’ Ġesù Kristu, l-kairos evanġeliku, hi karatteristika fundamentali tal-ewwel dixxipli ta’ Ġesù Kristu, u mhix xi ħaġa miżjuda. Għalhekk, hu fil-pjan ta’ Alla li l-Knisja tikkoltiva kontinwament attitudni ta’ ħruġ u ta’ inklussività sabiex twassal l-Aħbar it-Tajba, jiġifieri t-tgħanniqa tal-imħabba, ħniena u kompassjoni, li hi esperjenzjat fil-persuna unika ta’ Sidna Ġesù Kristu. Minn dan joħroġ li l-Knisja trid toqgħod attenta li ma tispiċċax aljenata meta tħossha komda fi strutturi, forom u drawwiet, li għalkemm kienu tajbin għal xi żmien partikolari, iżda mal-medda taż-żmien, spiċċaw aljeni mill-kultura u l-ħsibijiet tas-soċjetà kontemporanja li kontinwament tinbidel.
Importanti li dejjem inżommu f’moħħna l-kliem ta’ Ġesù Kristu: “Ħadd ma jaqta’ biċċa drapp minn libsa ġdida biex biha iraqqa’ waħda qadima” u “inbid ġdid iqegħduh f’damiġġani ġodda” (Lq. 5:36, 38). Id-dokument Knisja waħda, Vjaġġ wieħed jikkwota l-kliem tal-Papa Franġisku: “Hi din l-attitudni ta’ ħruġ li tgħin lill-Knisja tieħu r-riskju li tmur fil-periferiji jew fl-ambjenti soċjo-kulturali ġodda, li tfittex dawk li huma imbiegħda, u li tkun dejjem lesta tħalli l-kriterju pastorali komdu ta’ ‘għax dejjem hekk sar’” (Evangelii Gaudium, 33).
Hi l-missjoni tal-Knisja li tkun ta’ strument sabiex iddewwi l-ġrieħi ta’ dawk li huma fil-periferji – l-għażla tal-Knisja hi dejjem l-għażla favur il-foqra, li ma jfissirx biss dawk li jbatu minn faqar materjali iżda wkoll dawk li għadhom isofru minn weġgħat tal-passat, fejn hemm relazzjonijiet imkissra, dawk li huma emarġinati u mwarrbin mis-socjetà, dawk li huma waħedhom, oħrajn li jbatu minn trawmi u abbużi tat-tfulija. Hu d-dmir tal-Knisja li taqra s-sinjali taz-żminijiet u twassal l-Aħbar it-Tajba b’mod li l-ispiritwalità Nisranija tgħin sabiex l-bniedem jiżviluppa b’mod sħiħ.
Il-Knisja trid tkun bħal dik il-mara Samaritana, li wara l-esperjenza li kellha ta’ Ġesù, ħalliet kollox u marret tagħti xhieda tal-laqgħa li kellha mal-Imgħallem Divin. Matul il-laqgħa, issemma l-importanza li kull tiġdid u dixxerniment irid isir permezz ta’ talb personali u komunitarju, kontemplazzjoni u skiet. Irridu wkoll nagħtu importanza lis-sagramenti, speċjalment l-Ewkaristija, li tgħaqqadna flimkien u permezz tagħha nkunu nistgħu, verament u bla kundizzjoni, nagħtu lilna nfusna lil oħrajn kif Ġesù ta lilu nnifsu għalina.
X’nista’ nagħmel jien personalment fil-fraternità u fl-ambjent fejn ngħix bħala Terzjarju sabiex inkun xhud ta’ Knisja li tisma’, tilqa’, takkumpanja u toħroġ ixxandar l-Evanġelju? Kif qed nagħmel dan? Il-Fraternità?
Ma rridux ninsew li l-proċess ta’ tiġdid mhuwiex xi proġett uman, iżda jrid ikun imqanqal mill-Ispirtu s- Santu li juri x’inhu l-pjan ta’ Alla għal żmien partikolari fl-istorja ta’ poplu. Għalhekk, kull dixxerniment irid isir b’sottomissjoni għal Ġesù Kristu u għall-Ispirtu s-Santu. Bil-kelma “sottomissjoni” ma għandniex nifhmu kmand mogħti minn awtorità dittatorjali, iżda aċċettazzjoni ħielsa u b’lealtà għall-Kelma ta’ Alla, mibnijin fuq il-persważjoni li Alla ma jrid xejn ħlief il-ġid sħiħ tagħna, kif missier u omm jixtiequ l-aħjar lil uliedhom.
Dan jimplika li d-deċiżjonijiet ma għandhomx isiru skont il-kriterji umani iżda f’sintonja mal-Ispirtu s-Santu. Irridu dejjem inżommu f’moħħna li huwa l-Ispirtu ta’ Alla li qed jaħdem permezz tal-Knisja, li jiffurmana biex insiru Kristu ieħor, naħsbu, nitkellmu u naġixxu fuq l-eżempju ta’ Ġesù Kristu. Ġaladarba dan il-proċess hu ħidma tal-Ispirtu s-Santu, allura aħna rridu nkunu lesti li nistennew għax il-frott mhux dejjem narawh mill-ewwel.
Il-ħtieġa li nistennew: attendere Deum, kif jgħallmuna l-mistiċi Karmelitani. Irridu wkoll inkunu konxji li Alla hu sorpriża u, allura, irridu nkunu dejjem attenti għal dak li Alla jkun irid minna. Għalhekk irridu nibqgħu b’qalbna miftuħa għall-Ispirtu s-Santu li dejjem iżżejjen lill-membri tal-Knisja b’kariżmi u doni differenti fid-diversi dimensjonijiet tagħha: saċerdotali, ħajja kkonsagrata, movimenti spiritwali, parroċċi, u anke individwali.
Importanti li niddixxernu dawn il-kariżmi u d-doni fil-poplu ta’ Alla, nindunaw bihom u nagħtuhom spazju biex jitħaddmu, sabiex bihom tikber u tinxtered is-Saltna t’Alla. Hu importanti li dawn il-kariżmi u doni jitqassmu fil-Knisja kollha għall-ġid komuni spiritwali u materjali tal-membri kollha tal-Knisja.
Id-dokument jissuġġerixxi li d-dixxerniment irid isir fuq żewġ livelli:
Fuq livell orizzontali: diġà semmejna l-inkulturazzjoni, Knisja li toħroġ sabiex twassal is-salvazzjoni ta’ Ġesù u ddewwi l-ġrieħi ta’ dawk li soffrew inġustizzji u tbatija, mingħajr ma tirriduċi lilha nnifisha għal xi aġenzija tal-karità.
Fuq livell vertikali: il-Knisja trid tpoġġi dan il-proċess ta’ tiġdid f’kuntest eskatoloġiku, li jmur lil hinn mill-ispazju u żmien, għalkemm jitwettaq fid-dinja u fiż-żmien. Kull dixxerniment irid jitwettaq fl-isfond tat-Tieni Miġja ta’ Sidna Ġesù, billi ngħaqqdu u ngħixu l-issa fl-istennija tal-aħħar taż-żminijet, meta l-ħolqien kollu jiġi mifdi u gglorifikat u jerġa’ lura għand il-Missier permezz ta’ ħuna l-kbir Ġesù Kristu.
Il‑Kummissjoni ‘Knisja Waħda, Vjaġġ Wieħed’ fi ħdan l‑Arċidjoċesi ta’ Malta organizzat webinar nhar l‑Erbgħa 27 ta’ Jannar 2021. Din il‑laqgħa kienet ippreseduta mill‑Arċisqof Charles Scicluna u għaliha attendew diversi rappreżentanti u mexxejja ta’ kummissjonijiet u entitajiet tal‑Knisja.
Matul il‑laqgħa tnediet il‑website li tinkludi riżorsi u tagħrif dwar id-dokument ta’ tiġdid pastorali tal‑Arċidjoċesi ta’ Malta bit‑tema Knisja Waħda, Vjaġġ Wieħed, kif ukoll saru preżentazzjonijiet ta’ ħidmiet li bdew jew tlestew diġà, b’rabta mal‑istess dokument. Dawn jinkludu l‑inizjattiva kateketika online għat‑tfal bil‑website Bekids.mt, il‑ħames edizzjoni tal‑Bibbja bil‑Malti stampata kif ukoll fuq app mill‑Għaqda Biblika Maltija, il‑proġett Fehmiet fuq il‑Kattoliċiżmu mill‑Istitut ta’ Riċerka Discern, l‑eseġeżi tar‑rakkont ta’ Għemmaus mid‑Dipartiment tal‑Iskrittura fi ħdan il‑Fakultà tat‑Teoloġija, proġetti mid‑Djakonija Unit fi ħdan il‑Caritas mal‑parroċċi u entitajiet djoċesani tad‑djakonija biex jgħinu lill‑fqir u l‑batut fil‑komunità, gwida mqassra għall‑pastorali taż‑żgħażagħ bil‑Malti u bl‑Ingliż mill‑Malta Catholic Youth Network (MCYN), ir‑rapport Midd idek għall‑Fqir mill‑entitajiet fi ħdan is‑Segretarjat Djakonija u r‑rapport Beyond GDP mill‑Kummissjoni Ġustizzja u Paċi flimkien ma’ entitajiet oħra.
Il‑kelliema tal‑webinar kienu membri mill‑MCYN; il‑Forum Għaqdiet Lajċi; Discern; il‑Vigarjat Djakonija; il-Kummissjoni Ġustizzja u Paċi flimkien ma’ Centesimus Annus, Fokolari, EY u Seed Consultancy; u l‑Vigarjat Episkopali għall‑Evanġelizzazzjoni.
L‑għan tal‑laqgħa kien li tingħata informazzjoni dwar il‑proċess ta’ tiġdid ekkleżjali, filwaqt li jitħeġġu sinerġiji ġodda bejn l‑entitajiet fil‑Knisja. Tnieda wkoll filmat li jispjega l‑għeruq Insara tal‑poplu Malti, ir‑realtà tal‑fidi li tħaddan is‑soċjetà Maltija llum u l‑istedina għal dan il‑proċess b’ħarsa lejn futur imnebbaħ mill‑Ispirtu s‑Santu.
Il‑proċess ta’ tiġdid ekkleżjali Knisja Waħda, Vjaġġ Wieħed tnieda mill‑Arċisqof fis‑7 ta’ Ġunju 2020. Dakinhar huwa sejjaħ lill‑entitajiet kollha tal‑Knisja f’Malta – parroċċi, kongregazzjonijiet reliġjużi, skejjel, moviment tal‑lajċi, familji u oħrajn – biex jagħmlu tagħhom din il‑viżjoni u jidħlu f’dan il‑vjaġġ ta’ tiġdid.
Wara t-tnedija tad-dokument, l-Arċisqof waqqaf kummissjoni ta’ koordinament, immexxija mill-Isqof Awżiljarju, li qed tara li jitwettaq dan il‑proċess, kif ukoll tħeġġeġ il‑kontribut ta’ nies impenjati fil‑knisja u persuni oħra minn diversi realtajiet tas‑soċjetà Maltija.
Isma’ lil Mariella Catania mill-Kummissjoni ‘Knisja Waħda, Vjaġġ Wieħed’ fl-intervista ma’ Joe Dimech fuq Radju Malta, dwar dan il-proċess ekkleżjali u l-webinar.
